Sembolü B olan bor elementi, periyodik sistemin 3. grubunun başında yer alır. Atom numarası 5 olan bor, yarı metaldir. Elmastan sonra en sert madde olan ametal bor gri-siyah; kristalin veya amorf mikrokristalin ise yeşilimsi sarı renktedir. Doğada serbest olarak bulunmayan bor, oksijenle birleşerek bor tuzları şeklinde veya silikatlar halinde bulunur. En yaygın bileşikleri sodyum, kalsiyum ve magnezyumlu bileşiklerdir. Borun yeryüzünde bilinen yüze yakın mineralinden yalnızca yedi tanesi ekonomik değer taşır. Bunlar suda eriyebilen boraks ve kemit (razorit) ile erimeyen kolemanit, üleksit, pandermit, borasit ve sassolittir. Büyük bir kısmı ülkemizde olmak üzere, dünyada sayılı ülkede bor rezervi bulunmaktadır. Etibank’ın 2015 verilerine göre Türkiye’nin görünür bor rezervleri yaklaşık 3285 milyon tondur.
Türkiye Bor Rezerv Miktarları 2015
Türkiye’de bilinen bor rezervleri Bigadiç-Susurluk/Balıkesir, Kırka/Eskişehir, Kestelek/Bursa ve Emet/Kütahya’dadır. Türkiye’deki rezervlerin çoğu kolemanit ve tintaldir.
Dünya bor mineralleri rezervlerinin %72’sine Türkiye sahiptir.
Dünya Bor Rezerv Miktarlarları 2015
BORUN KULLANIM ALANLARI
Ticari açıdan en önemli üç bor minerali kolemanit, tinkal ve üleksitin büyük miktarda ve iyi kalitede bulunması nedeniyle Türkiye bor cevheri piyasasında rakipsizdir. Günümüzde bor bileşikleri günlük hayatımızın ve sanayinin her alanına girmiş olup, kullanım alanı çok genişlemiştir. Her gün keşfedilen yeni bor ürünleri ile kullanım daha da artmaktadır. Bor minerallerinin %10’u doğrudan doğruya kullanılırken, gerisi değişik sektörlere girdi olarak verilmektedir. Bor mineralleri ve ürünlerinin kullanıldığı sanayi dalları şöyle gruplandırılabilir. Cam Sanayi, Seramik Sanayi, Temizleme ve Beyazlatma Sanayi, Yanmayı Önleyici Maddeler, Tarım, Metalürji, Nükleer Sanayi, Savunma Sanayi, Enerji Depolama, Yakıt, Sağlık ve diğer kullanım alanları.
Borun sanayileşmiş ülkelerdeki kullanım alanları ve oranları, farklılıklar göstermektedir. Örneğin cam ürünlerinin bor tüketimindeki oranı A.B.D.’de %54,3 iken bu oran Batı Avrupa’da %23, Japonya’da % 56’dır.
Bor: hafifliği, gerilmeye olan direnci ve kimyasal etkilere dayanıklılığı nedeniyle plastiklerde, cam elyaf üretiminde, lastik ve kağıt endüstrisinde, ısıya dayanıklı cam gereçlerinin üretiminde, tarımda, nükleer enerji santrallerinde, roket yakıtlarında, sert çelik, emaye ve porselen sırlarının üretiminde, ilaç, kimya ve kozmetik sanayinde, fotoğrafçılıkta, boya, dericilik ve çimento sanayinde kullanılmaktadır. Sertleşmiş plastikler otomotiv sanayinde, fiberoptik olarak haberleşmede; bor yakıtları uzay teknolojisinde, deterjan sanayinde, jet motoru parçaları üretiminde, elektrik ve ısı izolasyonunda, mikrodalga lambalarında, laser ile savaş teknolojisinde, jet yakıtı olarak savaş uçaklarında, nükleer fısyonda vb. kullanılmaları nedeniyle stratejik önem taşırlar.
Borun çok yaygın olan ürünleri ile kimyasallarının, hammaddelerden başlayarak ara ürün, ürün ve kimyasalları günlük hayatımızda ve endüstride çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Bu çok sayıdaki bor bileşikleri içinde en önemlileri boraks, sodyum tetraborat- pentahidrat, susuz sodyum tetraborat, borik asit, sodyum perborat, susuz borik asittir.
Çeşitli endüstriyel uygulamalar için uygun bor bileşiklerini üretmede gerekli işlemler oldukça değişkendir. Zira, bazı sanayilerde mineral konsantreleri kullanılırken, bir kısmında rafine boratlar tercih edilmektedir. Bazı durumlarda fiyata ve bulunabilirliğine bağlı olarak mineral konsantreleri ile rafine boratlar birbirinin yerini alabilmektedir; bazı durumlarda ise sanayiciler gereksinimlerini karşılamak için çeşitli rafine boratlardan birini veya diğerini rahatlıkla kullanabilmektedir. Ayrıca, bazı bor mineralleri ve bileşiklerinin diğer bor bileşiklerinin üretiminde ara madde olarak kullanıldığı bilinen bir gerçektir. Örneğin kolemanit; borik asit ve boraks üretiminde kullanıldığı gibi, sodyumun istenmediği cam elyafı üretiminde, cam sanayinde ve plastiğin güçlendirilmesinde doğrudan doğruya kullanılabilmektedir. Üleksit ve probertit ise, hem doğrudan izolasyon cam elyafı ve borosilikat camı üretiminde kullanılır, hem de diğer boratların üretimi için hammadde durumundadırlar. Borik asit, inorganik boratlarla sülfürik asitin reaksiyonu sonucunda elde edilir. A.B.D.’de borik asit üretiminde temel girdi sodyum boratlardır. Batı Avrupa’da bu amaçla kalsiyum boratlar kullanılmış olmasına karşın.
Boraks dekahidrat ve pentahidrat ise sodyum borat cevherinden, göl sularından. kalsiyum borat cevherinden ve magnezyum borat cevherinden elde edilmektedir. Susuz boraks, dekahidrat veya pentahidrattan elde edilir.
Biyolid denilen borlu yakıtlar, yüksek itme gücü sebebiyle, roket ve savaş uçakları yakıtlarında da yerini almıştır. Yakın gelecekte bu tip yakıtın diğer motorlarda da kullanılacağı ve bor elementinin talebi ve değerinin artacağı düşünülmektedir. Bilimdeki ilerlemeler, borun kullanım alanlarını da gün geçtikçe genişletecektir.
