Özellikle endüstrileşmiş zengin ülkelerde, bol hayvansal yağ yendiği ve egzersiz azaldığı için, gelişmekte olan ülkelere göre çok daha sık görülmektedir. Örneğin ABD’de 5 milyon kişide koroner arterlerin arteriosklerozuna bağlı koroner kalp hastalığı (KKH) vardır, bu yaklaşık her 25 erişkinden biri demektir. Dünyada KKH’nın en sık görüldüğü ülkeler ABD, İngiltere, Kuzey İrlanda, Avustralya, Yeni Zelanda ve Finlandiya’dır. Gelişmekte olan ülkelerde (Asya, Afrika, Orta ve G.Amerika) ve Japonya’da KKH çok daha seyrektir; örneğin Japonya’da KKH sıklığı, ABD’dekinin 1/6’sıdır; Japonya’da çok balık yenmesine bağlı olarak KKH azalmış olabilir. Her ülkenin zengin tabakasında yoksullara göre çok daha sık KKH oluşmaktadır (bol kalorili, bol hayvansal yağlı diyet ve egzersiz azlığı). Zengin tabakadan bir erkek, 65 yaşına varmadan önce 1/5 (bazılarınca 1/3) olasılıkla enfarktüsten veya anî kalp durmasından ölecektir. ABD’de 5 milyon koroner hastası olup her yıl 1.5 milyon kişide enfarktüs oluşmakta ve her yıl 550.000 kişi enfarktüsten ölmektedir. Enfarktüslerin % 5’i 40 yaşın altında, % 45’i 65 yaşın altında görülmektedir.
Erkeklerde enfarktüs 80 yaşına kadar daima kadınlardan daha sıktır; oran ancak 80 yaşında eşitlenmektedir. 55 yaş altı erkeklerde, enfarktüs kadınlara göre 4-6 kere daha sıktır. 35 yaş üstü sigara içen kadınlarda doğum kontrol hapı kullanılışı enfarktüsü 4,5 kat artırmaktadır. 35 yaşın altı kadınlarda doğum kontrol hapları enfarktüsü artırmıyor. Doğum kontrol hapları kadınlarda beyin kanamalarını, beyin damar tıkanmalarına bağlı felçleri, flebit (toplar damar iltihabı) ve bunun sonucu oluşan akciğer arter tıkanmalarını da (pülmoner emboli) artırmaktadır.
Yeni yapılan düşük östrojenli doğum kontrol hapları, eski tip haplara göre enfarktüse daha az yol açar.
Bir Damarda Ateroskleroz Olduğunu Doktorlar Nasıl Anlıyorlar?
Bunun için doktorlar, anjiyografi veya kısaca anjiyo denilen bir röntgen tekniği ile şüphelendikleri damarı inceliyorlar ve onun daraldığını veya tıkandığını gösterebiliyorlar. Bunun için damara röntgende gözüken bir madde (opak madde) veriliyor ve 0,5 mm çapında damarlar bile görünür hale getiriliyor (damar içindeki kan, röntgende görülemediği için bu yola başvurulur). Anjiyografi ile aort, koroner arterler (koroner anjiyografi), bacak, kol, bağırsak, boyun, beyin vb arterleri incelenebiliyor. Anjiyodan başka damarın darlık durumunu belirten iki teknik daha kullanılıyor: Doppler ultrason tekniği ve damar içine radyoaktif izotoplar (thallium 201 gibi) verilerek damarı görüntüleme tekniğidir. Son yıllarda radyoaktif izotoplar, monoclonal antikorlarla (çok belli bir antijene karşı oluşmuş antikorlarla) birleştirilerek teşhis sağlanıyor; örneğin Myoscint enfarktüslü kalp kasına, Capiscint aterosklerotik plâğa ve Fibriscint fibrine bağlanıyor. Sonra bir gama kamera ile bunların yerleri belirleniyor.
Ateroskleroza Neden Olan Hastalıklar:
Başlıcaları, şeker hastalığı, kan basıncı yüksekliği, kalıtsal olarak kanda kolesterol ve diğer lipitlerin artışı ve tiroit bezinin az çalışması (hipotiroidizm) gibi sebepler zamanından önce ve ağır ateroskleroza neden olabilmektedir.
Aterosklerozda Risk Faktörleri Nelerdir? Bir Diğer Deyişle Hangi İnsanlarda Ateroskleroz Daha Sık Görülür?
Ateroskleroz Risk Faktörleri
- Yaşlılık
- Ailede erken koroner kalp hastalığı (Ebeveynden biri veya bir kardeşte 55 yaşından önce koroner hastalık)
- Kanda yağların artışı (hiperlipidemi)
- Sigara içmek (günde en az 10 sigara içmek)
- Yüksek tansiyon
- Kanda faydalı kolesterolün (HDL-kolesterol) azlığı
- Şeker hastalığı
- İleri derecede şişmanlık (İdeal kilonun % 30’unu aşan obezite)
- Kanda lipoprotein artışı (LDL’nin özel bir şekli)
- Doğum kontrol hapları almak
- Kanda ürik asit artışı
- Fazla karbonhidrat alınışı
Ne kadar çok risk faktörü bir arada ise ateroskleroz olasılığı o kadar artar. 3 riskin bir arada oluşu kalp krizini 7 kat, 2’sinin bir arada oluşu 4 kat ve birinin oluşu 2 kat artırmaktadır. Sigarayı bırakmak ve kan yağlarını (özellikle kolesterolü), kiloyu ve tansiyonu normale indirmek ateroskleroz riskini azaltır. Şişmanlığın özellikle karında yağ toplanan tipinde, kan yağlarının artışı, şeker hastalığı ve tansiyon yüksekliği normalden daha sık görüldüğünden damar sertliği olasılığı artmaktadır. Yaş ilerledikçe risk faktörleri de çoğalır. Şeker hastalığı, şişmanlık, hipertansiyon, erken koroner kalp hastalığı ve hiperlipidemi’de (kan yağlarının artışı) kalıtım rol oynamaktadır. Tabii, risk faktörlerinin hiçbiri olmadan da damar sertliği oluşabilir.
Az Hayvansal Yağlı, Az Kolesterollü Diyet
YASAKLAR:
- Bazı etler; koyun, kuzu, sığır, kaz, ördek, ıstakoz, midye, karides, sucuk, sosis, salam, pastırma, tavuğun derisi
- İç organ etleri; beyin, karaciğer, böbrek, yürek, pankreas, işkembe, dil
- Tereyağı, margarinler, iç yağı
- Yumurta sarısı, havyar, mayonez, yumurtalı kek, pasta ve tatlılar
- Günde bir bardaktan fazla süt, yoğurt veya ayran
- Günde bir kibrit kutusu kadardan fazla peynir
- Beyaz peynir hariç bütün peynirler
- Koyu yağlı süt (krema), kaymak, dondurma
- Fındık, fıstık, badem, ceviz, avokado, çikolata
- Yağda kızartmalar
- Kızarmış patates, patates cipsleri
YENEBİLECEKLER:
- Dana eti, tavuk, hindi, balık etleri (hepsi ızgara, haşlama veya fırın) (balık her gün yenecek) Günlük toplam et: 150gr
- Balık konserveleri
- Yumurta akı
- Bütün sıvı bitkisel yağlat, balık yağı (içmek için)
- Günde 1 bardak süt, yoğurt veya ayran ( bu üçünden biri seçilerek), yağı alınmış süt serbest
- Günde bir kibrit kutusu kadar beyaz peynir
- Kızartmalar yerine haşlama, ızgara veya fırın
- Unlular (pilav, makarna, şehriye, irmik, un, ekmek, patates) ve şekerliler
- Sebze ve meyveler, baklagiller (fasulye, nohut, mercimek, bakla, bezelye), tahıl ( buğday, yulaf vb.), kepek
- Tuz, baharat
Balık yağı ve balık, kan yağlarını düşürücü bir etki yapmaktadır.
Halk Arasında “Faydalı Kolesterol” Denen Şey Nedir?
Kanda kolesterol (LDL) yükselişinin damar sertliğine neden olduğunu biliyoruz. Buna karşı HDL‘ye (high density lipoproteın = yüksek yoğunluklu lipoprotein) bağlı kolesterolün artışı damar sertliğini azaltmaktadır. Yani bir anti-risk faktörüdür. HDL’nin azalışı damar sertliğini artırır. Kadınlarda menopozdan önce koroner kalp hastalığının erkeklerden daha az görülüşü, östrojenin (kadınlık hormonu) HDL’yi artırışına bağlıdır. Her gün düzenli jimnastik HDL’yi artırır; sigara, şeker hastalığı, şişmanlık ve kanda trigliserid artışı HDL’yi azaltır.
Tansiyon Yüksekliğinin Damar Sertliğine Etkisi Nedir?
Tansiyonu yüksek olanlarda koroner kalp hastalığı ve beyin damarlarının arteriosklerozu artar. Orta yaşlı erkeklerde tansiyon yüksekliği, koroner kalp hastalığını 5 kat artırmaktadır. Tansiyonun ilâçla normale düşürülmesi bu riski azaltmaktadır. Risk, tansiyonun 160/95’i aşmasıyla artmaktadır. Küçük tansiyonun (diastolık basınç) 105 mm Hg üzerinde oluşu koroner kalp hastalığını 4 kat artırmaktadır.
Sigara İçmenin Rolü Nedir?
Sigara içmek ölüm oranını % 70, koroner ölüm oranını % 70-200 ve koroner kalp hastalığını 3-5 kat artırmaktadır. Özellikle 4 grup insanda sigara, arterloskleroz riskini yükseltir: 35 yaşın üstünde doğum kontrol hapı alan kadınlar, uzun süre yapay böbreğe bağlı kalmak zorunda olanlar, şeker hastaları ve tansiyonu yüksek olanlar. Pipo ve puro içmek daha az risk getirmektedir. Sigara içmek, özellikle ani kalp durmalarını artırmaktadır. Sigarayı kesince risk hızla azalmakta ve 1 yıl sonra sıfırlanmaktadır.
Şeker Hastalığı Damar Sertliğini Artırıyor mu?
Her türlü şeker hastalığında enfarktüs oranı en az 2 kat artmaktadır. Şeker hastalığı, beyin damar sertliğini ve beyin damarlarının pıhtıyla tıkanması sonucu beyin enfarktüslerini ve buna bağlı vücut sol veya sağ yarısı felçlerini (hemipleji) artırmaktadır. Damar sertliği sonucu bacak kangrenleri şeker hastalarında 8-150 kat artmaktadır; bu tehlike sigara içen şeker hastalarında çok daha yüksektir.
Şişmanlığın Damar Sertliğine Etkisi Nedir?
İdeal kilosunu % 30’dan fazla aşmış olanlarda hastalık ve ölüm oranı yükselmektedir. Şişmanlık 50 yaşından önce başlayan damar sertliğini hızlandırır. Fakat şişmanlığın kendi başına bir risk faktörü olmadığı gösterilmiştir. Şişmanlık dört şeyi yükselterek damar sertliğine yol açmaktadır: Kan kolesterolü, kan trigliseridi, tansiyon ve kan şekeri. Son çalışmalara göre, özellikle karında yağ birikmesi koroner kalp hastalığını sıklaştırmaktadır.
Diğer Risk Faktörleri Nelerdir?
Egzersiz yapmadan oturarak geçen bir hayat, ruhsal gerginlikler ve ailesinde erken damar sertliği olmak da koroner kalp hastalığından ölümleri artırmaktadır.
Beslenme Şekli Damar Sertliğini Nasıl Etkiliyor?
Toplam kalori, kolesterol, hayvansal (doymuş) yağ ve rafine şekerlerce yüksek bir diyet izleyen toplumlarda (gelişmiş batı ülkeleri, gelişmekte olan ülkelerin zengin sınıfları) şişmanlık, şeker hastalığı, yüksek tansiyon ve kan yağları artışı daha sık görülmektedir. Çok balık yiyen toplumlarda (Grönland Eskimoları gibi) damar sertliği ve koroner kalp hastalığı çok az görülmektedir. Balıklarda ve balık yağında bulunan omega-3 yağ asitleri kan kolesterolünü azaltmakta, faydalı kolesterolü (HDL) artırmakta, damar ve kan hücrelerince yapılan prostaglandin/lökotrien oranını değiştirerek damar sertliğini önlemektedir Damar sertliğinde ve kan yağlarının artışında balığı yasaklamak ağır bir hatadır. Balık aksine her gün yenmelidir!!
KAYNAK: Bilim ve Teknik
